............Aslında Endülüslü olup Selçuklular devrinde Anadoluya yerleşmiş ve orada bir fikir akımının başı olmuş olan İbn Arabi'nin sistemi genel çizgileriyle Spinoza sistemine benzemekle birlikte, sonuçları açısından ondan oldukça uzaktır. Spinozacılığın temeli olan determinist görüşe büsbütün aykırı , akılla kavranamaz "irrationel" bir varlık görüşü onun temelidir. Genel olarak tasavvufta "Vahdet-i Vücud" diye tanınan düşünce yolu ile Spinoza'nın düşüncesi arasında bu esaslı ayrılık unutulduğu için sırf onları Tanrı ile Tabiatı bir görmeleri bakımından birleşik noktaları üzerinde durularak birçok yanlış yorumlara kapı açılmıştır.
İsmail Fenni efendi bu esaslı farkı belirtmiş, İbn Arabi'nin düşüncelerini Batının bu tek "Pantheisme"inden ayırmak için, ona "Panentheisme" demiştir. İsmail Hakkı İzmirli'ye göre "Vahdet-i Vücud"ta Tabiat Tanrıda olduğu halde, Pantheisme'de Tanrı, Tabiattadır. İki düşünce arasındaki bu temelli ayrılık birincisinin Tanrıyı tabiatla açıklayan bir sistem olsuğu halde, ikincisinin tersine, Tabiatı Tanrı ile, Tanrının görünmez güçlerine, akıl erdirilmez sırlarına göre açıklayan "Gaybi" bir felsefe olmasına sebep olur.
Spinoza "Etika"
Çev: H.Z.Ülken
(Spinoza ve Etika çevirisi üzerine birkaç söz'den s.6)
Yorumlar
Yorum Gönder